Ljóminn yfir Loftleiðum

TILURÐ og uppgangur Loftleiða er með stærstu viðskiptaævintýrum í Íslandssögunni og það sem er hvað mest heillandi, baðað ljóma dugnaðar, áræðis og hæfileika. Það varð einnig illilega fyrir barðinu á pólitíkusum og var innlimað langt undir gengi þegar flugfélögin tvö voru sameinuð undir einn hatt, Flugleiðir. Það er a.m.k. skoðun allra viðmælanda í Alfreð Elíasson og Loftleiðir, vandaðri og einkar áhugaverðri heimildarmynd Sigurgeirs Orra, sem rekur stórbrotna og ævintýralega sögu „óskabarns einkaframtaksins”, ef svo má að orði komast.

Eins og nafnið bendir til er kastljósinu talsvert beint að þætti Alfreðs heitins Elíassonar og konunnar sem stóð eins og klettur að baki bónda síns, Kristjönu Millu Thorsteinsson. Myndin er að nokkru leyti byggð á ævisögu hans sem skráð er af Jakobi F. Ásgeirssyni. Alfreð var lengst af forstjóri og einn af frumkvöðlunum sem kom Loftleiðum á laggirnar og var að öðrum ólöstuðum, prímusmótorinn, hugmyndasmiðurinn sem stjórnaði félaginu í gegnum súrt og sætt á meðan heilsan leyfði. Framsýnn og framsækinn  maður, sem að hætti viðskiptajöfra, sá jafnan úrræði og nýja möguleika þegar kreppti að fyrirtækinu og var frumherji  á mörgum sviðum, ekki síst á sviði lágfargjalda þar sem Loftleiðir voru í brautryðjendur í flugsögunni.

Alfreð Elíasson og Loftleiðir, er ævintýri líkust, allt til dapurlegra loka, þegar ríkisafskipti og sameining kemur til sögunnar, þar sem hlutur Loftleiða var hrikalega vanmetinn að dómi viðmælenda og rökin blasa við áhorfendum. Fram til þeirra örlagatíma er sagan stórfengleg, reyfarakennd á köflum, mörkuð sigrum, erfiðleikum áföllum, uppgangi og þrautseigju manna sem börðust eins og afkomendum víkinganna sæmir.

Loftleiðir byrjuðu smátt með þriggja manna Stinson, eftir að nema flug í Kanada. Alfreð, sem áður hafði nokkra viðskiptareynslu af leigubílarekstri, var hinn sjálfkjörni foringi með þá Olsenbræður, Magnús Guðmundsson, Dagfinn Stefánsson, Kristján í Kassagerðinni og fleiri úrvalsmenn með sér í baráttunni. Víðsýna atorkumenn sem eru goðsagnir í íslenskri flugsögu. Raktir sigrar og áföll í umfangsmikilli atvinnusögu sem teygði anga sína um allan heim, utan Ástralíu.

Sigurgeir styðst við ný og eldri viðtöl, hagnýtir það mikla efni sem til er á filmu og fléttar við það auglýsingum, blaðagreinum og –fyrirsögnum, af nógu er að taka. Útkoman er ekki aðeins fræðandi heldur firna skemmtileg mynd áhorfs, það er vel haldið á viðfangsefninu, þessu hrífandi Öskubuskuævintýri með mikla sjarmöra í aðalhlutverkum. Maður minnist þess hversu þjóðin hreifst af atorku þeirra í slagnum við IATA og hákarlana, hugmyndaflæði þeirra sem var drifkrafturinn í baráttu við erlenda og síðar íslenska áhrifamenn. Myndin mun hjálpa til að halda nafni Alfreðs og félaga hans á lofti  um leið og hún er merk heimild um einstakann útrásarkafla í atvinnusögunni (áður en óorði var komið á hugtakið.).

Þau sitja í minninu lokaorð Alfreðs, þegar andstæðingar hans voru búnir að bola honum út úr fyrirtækinu sem hann byggð frá grunni upp í stórveldi:
”Hvar er félagið mitt?”, segir hann, sem vekur aðra spurningu. Hver á það í dag og hvar er frægðarljóminn?

Stjörnugjöf: **** 

Sæbjörn Valdimarsson kvikmyndagagnrýnandi Mbl.

---

Ég vona að það sé í lagi að birta þennan dóm um myndina hér svo þeir sem ekki sjá Morgunblaðið í pappírsformi geti lesið hann.

Set hér líka viðtölin sem birtust í Fréttablaðinu:

Nýja Jórvík engri lík

Headless corpse in a topless bar er ein skondnasta fyrirsögn sem samin hefur verið. Ég man ekki hvort þessi fyrirsögn birtist í blaði í New York, en sú borg er óborganleg. Leigubílstjórinn minn í gær (ekki gulur bíll, heldur stór jeppi, vinur einhvers á hótelinu sem pantaði hann fyrir mig) spilaði indversk músíkvídeó af farsíma á mælaborðinu alla leiðina. Þeir sem hafa séð myndböndin vita að þau eru skringileg. Amk. í augum íslendinga. Dinerinn sem ég fór á var álíka skemmtileg upplifun. Fátt toppar þetta clientele. Nýja Jórvík er engri borg lík. Maður skynjar kraftinn í henni langar leiðir.

Þetta myndband er alltaf jafn fyndið.

Loftleiðamynd fær góðar viðtökur

Maður veit aldrei hvernig hlutunum er tekið, þannig að það var óvænt ánægja að heyra að áhorfendur voru ánægðir með myndina, en hún var sýnd á sérstakri forsýningu fyrir þá sem að henni stóðu, fjölmiðla- og aðra merkismenn á miðvikudag.

Ég tók þá ákvörðun að segja þessa sögu alla, sama hversu óþægilegt það kynni að verða. Skoðanir mínar á sameiningu flugfélaganna tveggja, Loftleiða og Flugfélags Íslands 1973 urðu til við gagnaöflun og rannsóknir. Morgunblaðið gerði þetta raunverulega kleift, sparaði gríðarlega vinnu og gaf góða yfirsýn, en gömul blöð má skoða og fletta og leita í eftir leitarorðum. Ég hvet alla áhugamenn um þessi mál að fletta gömlum Moggum. Ef til dæmis er leitað eftir orðinu Birgir Kjaran, kemur í ljós að hann var í nefndinni sem skipti flugleiðunum milli flugfélaganna 1952 þar sem hlutur Loftleiða var svo rýr, að þeir hættu innanlandsflugi, og Birgir þessi Kjaran var síðar stjórnarformaður Flugfélags Íslands og Formaður bankaráðs seðlabankans og það sem etv. er mikilvægast: Hann var umsjónarmaður ríkisábyrgðasjóðs. Eins og kunnugt er fékk Flugfélag Íslands ávallt ríkisábyrgðir fyrir sínum lántökum sem gaf þeim betri vaxtakjör og öryggisnet ef ekki væri til aur fyrir afborgunum lána. Til dæmis af Þotunni sem þeir keyptu 1967.

Tillaga að nýjum málshætti: Gott er að vera beggja vegna borðs.

Jæja, ég ætla nú ekki að rekja þá sögu frekar heldur þakka Morgunblaðinu kærlega fyrir þetta framtak að gera mér kleift að skoða það á netinu.

Strax eftir að þotan var vígð með pompi og prakt þurfti ríkið að greiða af henni. Morgunblaðið 21. október 1969.

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• Síðan í Morgunblaðinu í heild.

Alfreð Elíasson og Loftleiðir frumsýnd 8. maí í Kringlubíó

Góðir farþegar, velkomnir um borð í flugvél Loftleiða, vinsamlega spennið sætisólarnar, hafið poppið og kókið tilbúið og munið að þetta er ævintýraferð sem fjallar um samheldinn hóp sem gafst aldrei upp þótt á móti blési og gerði Loftleiðir að mesta viðskiptaævintýri Íslands á 20. öld. Athugið að á leiðinni tekur vélin tilfinningadýfur, upp í hæstu hæðir og niður í hyldjúpt svartnættið. En Örvæntið eigi. Loftleiðaandinn lifir!

Litli maðurinn

Þetta er nákvæmlega það sem búast má við af litlum manni. Það voru myndir af Brown um daginn í sjónvarpinu þar sem hann stóð meðal stjórnmálaleiðtoga heimsins. Það sem ég sá var lítill maður, lítill aumur maður. Því það eru bara litlir menn sem haga sér gagnvart Íslandi eins og hann gerði.

Segir Brown taka æðisköst

Spurningunni svarað

Fyrir nokkrum vikum spurði Vefþjóðviljinn í sakleysi sínu hver hefði fengið mest í sinn hlut vegna hinna óréttlátu eftirlaunalaga. En fátt varð um svör. Fjölmiðlar sem áður höfðu argað og gargað og hamast eins og naut í flagi vegna þessara óréttlátu sjáftökulaga, vissu ekki svarið eða kusu að þegja. Ósóminn eins og lögin voru kölluð voru harðlega gagnrýnd af mörgum, ekki síst Vinstri Grænum. Nú er sem sagt búið að svara spurningunni. Maðurinn á myndinni í auglýsingunni sem birtist hér í óþökk miðlægs kosningastjóra ákveðins flokks er eftirlaunagreifinn. 15 millur takk.

Myndin tengist fréttinni ekkert.

Lýðræðisást

Ég ók í 3 tíma og greiddi 18 dali fyrir atkvæðin okkar 2. Ef þetta er ekki ást á lýðræðinu veit ég ekki hvað.

Þótt ég hafi hugleitt það að skila auðu, virkar það eitthvað svo heimskulegt að aka alla þessa leið til þess eins að skila auðu. Þannig að ég gerði það ekki. Etv. hefði ég skilað auðu ef ég hefði getað labbað í rólegheitunum á kjörstað. Hm... 

Varðandi ESB þá tek ég Loftleiðir til fyrirmyndar. Þeir voru aldrei með í samtryggingarbandalagi IATA (Alþjóðasamtökum flugfélaga) og högnuðust á því. Gátu ráðið verðum á flugmiðum sjálfir og samlokustærð. Við Íslendingar eigum að vera utan við samtryggingarbandalag ESB og hagnast á því. Heimurinn er okkar markaðssvæði, við eigum ekki að glápa eins og hauslausar hænur til Evrópu.

„Skrifaðu nú fíflið þitt“ var einu sinni lína í bréfi ef ég man rétt.

Myndin tengist fréttinni ekkert.

Stjórnmálin

Ég hef nú ekki fylgst mikið með kosningabaráttunni, en ég tók þó eftir að Þráinn Bertelsson er í forsvari fyrir Borgarahreyfinguna sem er víst sjálfskipaður fulltrúi þjóðarinnar í stjórnmálum, réttlátri reiði og einhverju fleiru. Þrátt fyrir að vera allur af vilja gerður á ég erfitt með að sjá Þráinn Bertelsson fyrir mér sem ferskan vind á Alþingi eða bara hvar sem er (þótt hann sé góður kvikmyndagerðarmaður). Jæja, ég ætla nú ekki að níða niður þetta framboð sem margir vina minna eru í. Vonandi afneita þeir mér ekki fyrir að velja annað fótboltalið en „þjóðina“.

Stjórnmálaflokkar eru einmitt ekki ósvipaðir fótboltaliðum, eru hópur manna með það markmið að koma sjónarmiðum sínum í framkvæmd. Sumir velja að halda með einu liði, aðrir halda með því liði sem vinsælast er hverju sinni. Aðrir velja að halda með liðum sem kallast geta litla liðið, minnipokarnir (stjórnmálaflokkar endurspegla að sumu leyti hvernig menn upplifa sjálfa sig). Í upphafi keppnistímabilsins, eða kjörtímabilsins, velur maður að halda með einu liði í þeirri von að það lið muni gera góða hluti. Líkingin við fótboltaliðið er mjög nálægt sanni vegna þess að verið er að ákveða að styðja einhvern án þess að árangur sé tryggður. Kosningin er von. Í þessum kosningum er staðan öll önnur en venjulega. Það fer ekkert á milli mála að ég veit hverjum ég treysti ekki til að fara með stjórn landsmála. Vinstri grænir eru úti að aka í efnahagsmálum og munu aðeins skemma enn frekar fyrir þjóðinni álpist þeir í ríkisstjórn (eru búnir að sýna það á þeim stutta tíma sem þeir hafa verið við völd). Eina sem þeir hafa fram að færa sem vit er í er andstaðan við ESB, en þeir virðast ætla að selja sig eins og hver önnur mella í því máli. Samfylkingin stillir fram sama gamla liðinu og áður og ekki er það hópur að mínu skapi, afglapar á afglapa ofan. Það virðast allir búnir að gleyma að Jóhanna Sigurðardóttir, Össur Skarphéðinsson og Björgvin G. Sigurðsson, voru ráðherrar í síðustu ríkisstjórn. Framsóknarflokkurinn er búinn að vera. Frjálslyndir líka. Borgarahreyfingin er eins og liðið sem komst upp úr annarri deildinni og ætlar nú að keppa í fyrstu deild. En þeir stilla fram Þráni Bertelssyni! Æjæ. Getur hann eitthvað í fótbolta? Sjálfstæðisflokkurinn hefur farið villur vega undanfarin ár. Ríkisútgjöld og umsvif hafa þanist út og þeir stóðu ekki við eigin loforð um skattalækkanir. Skattalækkunarsvikin voru vísbending um að Geir væri ístöðulaus og í raun ekki fær um að leiða flokkinn (gott að vera vitur eftir á). Ríkisvæðing stjórnmálaflokkanna eru hneyksli, ekkert minna. Ég hef gagnrýnt þann flokk í riti undanfarin misseri og ár svo því sé haldið til haga. Plúsinn við Sjálfstæðisflokkinn er að þar hefur orðið mest endurnýjun og hann er ekki á þeim buxunum að skríða í ESB og margir þar innanborðs vilja henda krónunni og koma á gjaldmiðlafrelsi. Á þeim forsendum hyggst ég veðja á Sjálfstæðisflokkinn þótt það sé gert með nokkru óbragði.

Sjálfstæðisflokkurinn

Þótt Sjálfstæðisflokkurinn hafi farið villur vega undanfarin ár, týnt sjálfum sér undir stjórn ístöðulausra manna, er sá flokkur engu að síður sá flokkur sem kemst næst því að standa fyrir þau sjónarmið sem ég aðhyllist. Af vondum kostum í stöðunni er hann illskástur. Eins og lesendur hafa kannski tekið eftir, er ég enginn aðdáandi stjórnmálamanna yfirleitt. Stjórnmálamenn vorra daga virðast halda að þeir einir hafi frítt spil þegar það kemur að ábyrgð og ráðdeild. Þeir líta að því er virðist á stjórnmálin sem tækifæri til að leika sér á launum. Það hefur komið átakanlega í ljós undanfarið að þeir hafa margir hverjir ekkert sinnt hlutverki sínu. Verið úti að aka í orðanna fyllstu merkingu (hver man ekki eftir Björgvini G. Sigurðssyni sem vissi ekkert um ástand efnahagsmála en var þó ráðherra viðskipta! Og hann er í efsta sæti í einhverju kjördæmi eins og ekkert hafi í skorist).

Það er vitaskuld reginhneyksli að stjórnmálamenn skyldu samþykkja lög um að gera stjórnmálaflokkana að ríkisstofnunum. Hundruð milljóna renna í sjóði flokkanna á ári hverju og þeir þurfa ekkert að gera grein fyrir fénu. Þessum lögum þarf að breyta hið fyrsta, enda hefur ríkið ekki efni á að kosta starfsemi stjónrmálaflokkanna lengur.

Að mínum dómi þarf að setja stjórnmálamönnum skorður í formi eiða eða reglna, eins og til dæmis að stofnanir sem undir ráðuneytin heyra, verði að vera rekin innan þeirra marka sem fjárlögin setja þeim. Að öðrum kosti verði ráðherrarnir látnir sæta refsingu, fangelsi eða afsögn. Menn eru sendir í fangelsi fyrir að stela nokkrum milljónum. Halli á ríkisstofnunum upp á milljónatugi eða jafnvel hundruð eru látin óátalin. Það er óásættanlegt. 

Einnig þarf að fara fram umræða um það hvaða hlutverki ríkið á að gegna í þjóðfélaginu. Það er ótækt að ríkið hagi sér eins og klikkaður einræðisherra sem bannar þetta og hitt eftir eigin geðþótta. Grundvallar reglan skal vera sú að fullorðið fólk beri ábyrgð á sjálfu sér og sé frjálst gjörða sinna hvort sem það vilji setja ofan í sig vímuefni, spila fjárhættuspil eða fækka fötum eða bara hvað sem því dettur í hug. Ofstæki gegn nektardansi og sumum vímuefnum er birtingarmynd þess að viðkomandi aðilar geta ekki horfst í augu við eigin eðli, púkann ef svo mætti kalla, í sjálfum sér. Púkinn verður ekki bældur, lög gegn honum munu aðeins gera hann grimmari og miskunnarlausari. Ríkið á ekki að taka að sér að vera allt um lykjandi umsjónaraðili sem hrifsar til sín ábyrgð sem á að vera hvers og eins. Um leið og ábyrgðin er farin er frelsið farið líka.

Ég vona að Sjálfstæðisflokkurinn setji frelsi einstaklingsins og vörn um ábyrgð manna á sjálfum sér á oddinn. Þá mun honum vel farnast. Vinstri stjórnin sem að öllum líkindum verður mynduð eftir kosningar og springur svo í loft upp eftir eitt eða tvö ár, gefur Sjálfstæðisflokknum kærkomið tækifæri til að ná aftur vopnum sínum og hinn nýja formann að festa sig í sessi.

Sökudólgurinn

Hverjir eru það sem bjóða sig fram til að stjórna efnahagslífinu? Stjórnmálamenn.

Hverjir eru það sem setja leikreglurnar á markaðnum? Stjórnmálamenn.

Hverjir eru það sem settu ríkisábyrgð á innistæður í bönkum? Stjórnmálamenn.

Hverjir eru það sem nú eru að reyna að bjarga því sem bjargað verður? Stjórnmálamenn.

Hverjir eru það sem setja á stofn eftirlitsstofnanir á borð við Fjármálaeftirlitið? Stjórnmálamenn.

Hverjir hafa með hagstjórn landsins að gera? Stjórnmálamenn.

Hverjir sömdu fyrir Íslands hönd um EES? Stjórnmálamenn.

Hverjir ákveða stýrivexti? Stjórnmálamenn.

Hverjir hafa umsjón með seðlaprentun? Stjórnmálamenn.

Hverjir funduðu með breskum stjórnvöldum um Icesave? Stjórnmálamenn.

Hverjir hækkuðu lánshlutfall Íbúðalánabanka ríkisins upp í 90%? Stjórnmálamenn.

Hverjir lánuðu í nafni Íbúðalánabanka ríkisins öðrum bönkum 100 milljarða í samkeppni við Kaupþing á húsnæðislánamarkaði með tilheyrandi verðbólu? Stjórnmálamenn.

Hverjir reka Seðlabankann? Stjórnmálamenn.

Hverjum er hrun fjármálamarkaðsins að kenna? Nú auðvitað Kaupþingi.