Alice Sebold biður manninn sem nauðgaði henni ekki afsökunar

Alice Sebold er rithöfundur sem getið hefur sér gott orð fyrir bækurnar Lucky (1999) og Lovely Bones (2002). Sú fyrrnefnda er sjálfsævisaga sem fjallar um nauðgun sem hún varð fyrir þegar hún var 18 ára gömul 1981 og framgang réttvísinnar í kjölfarið. Lucky kom Alice á kortið sem rithöfundi. Maður að nafni Anthony Broadwater var dæmdur fyrir að hafa nauðgað henni og eyddi 16 árum í fangelsi og 23 árum þar á eftir á lista yfir kynferðisglæpamenn.

En nú hefur Anthony Broadwater verið hreinsaður af glæpnum. Hann var ekki sá sem nauðgaði Alice Sebold. Dómstóll í New York komst að þeirri niðurstöðu 22. nóvember sl. Ástæðan fyrir því að málið var tekið upp að nýju var sú að til stóð að framleiða kvikmynd byggða á Lucky. Einn af framleiðendum myndarinnar, Timothy Mucciante að nafni, tók eftir að það var misræmi milli kvikmyndahandritsins og bókarinnar. Timothy grunaði að maðkur væri í mysunni og réð sjálfstæðan rannsóknaraðila til að fara betur í saumana á sönnunargögnunum gegn Anthony. Grunur Timothy reyndist á rökum reistur. 

Viku og degi betur eftir að Anthony var sýknaður sendi Alice frá sér tilkynningu þar sem hún biður Anthony afsökunar. Hún hafði varið þessari rúmu viku í að klóra sér í höfðinu yfir þessari óvæntu vendingu í málinu. „Ég mun halda áfram að klóra mér í höfðinu yfir mínum þætti innan kerfis sem dæmdi saklausan mann í fangelsi.“

Hennar þáttur var sá að það var hún sjálf sem bar (ranglega, við vitum það nú) kennsl á meintan nauðgara sinn í réttarsalnum. „Fyrir mörgum árum,“ skrifaði Alice, „var ég 18 ára fórnarlamb nauðgunar sem lagði traust mitt á réttarkerfi Bandaríkjanna. Markmið mitt var að réttlætið næði fram að ganga – ekki óréttlætið. Fyrir fjörutíu árum bættist Anthony í hóp þeldökkra fórnarlamba meingallaðs réttarkerfis okkar. Ég mun ætíð vera sorgmædd yfir hvað hann þurfti að ganga í gegnum.“ 

Þessa „afsökunarbeiðni“ Alice verður að setja í gæsalappir vegna þess að hún biðst ekki afsökunar á sínum þætti heldur kennir réttarkerfinu um. Það var hún sem bar „kennsl“ á Anthony og fullyrti eiðsvarin fyrir rétti að hann væri nauðgarinn. „Meingallaða réttarkerfið“ gerði þau mistök að trúa henni sjálfri; lögreglan, saksóknarinn og kviðdómurinn. Sá sem ber mesta ábyrgð á þessu ömurlega óréttlæti sem Anthony var beittur er enginn annar en Alice Sebold.

 

Mig grunar að Alice hafi alla tíð vitað innst inni að Anthony framdi ekki glæpinn. Það var henni einhvers konar friðþæging að einhver sæti inni fyrir glæpinn gegn henni þótt það væri ekki sá seki. Hún væri ekki á flótta undan ábyrgðinni ef hún hefði trúað í raun og veru að Anthony væri sekur.

Ólán Anthony var að hafa fyrir tilviljun mætt Alice á götu einhverjum mánuðum eftir að henni var nauðgað. Hún þóttist þekkja þar nauðgara sinn. Það gerði hún þrátt fyrir að skissa af nauðgaranum sem lögreglan setti saman eftir hennar lýsingu væri ekkert lík Anthony. Enn fremur bar hún ekki kennsl á Anthony við uppstillingu hjá lögreglu, heldur benti á annan mann (það var einmitt þetta atriði sem Timothy hnaut um í bókinni).

Halda má fram að saksóknarinn beri nokkra sök fyrir að hafa verið svona auðtrúa. Þó er ekki er hægt að horfa framhjá þeirri staðreynd að Alice sjálf ber mesta ábyrgð á hvernig fór. Réttarkerfið er vitaskuld ekki betra en aðilarnir sem í því eru, þar með taldir vitni, fórnarlömb, saksóknarar og verjendur. Fyrir þessi mistök Alice Sebold var líf Anthony Broadwaters lagt í rúst. Og til að kóróna óréttlætið græddist Alice mikið fé á sölu bókarinnar (yfir milljón eintaka seldist) sem núna er komið í ljós að var skrifuð á fölskum forsendum. Útgefandinn hefur hætt dreifingu bókarinnar. Hún fer ekki á markað á ný óbreytt.

Ég held að það blasi við af þessu máli að krafan um að öllum konum skuli trúað skilyrðislaust er í besta falli vafasöm.

Ég veit ekki hvernig framleiðslu kvikmyndarinnar líður. Ljóst er þó að ef kvikmyndin verður gerð mun hún ekki fylgja bókinni eftir í einu og öllu. 

London sokkin í sæ

Árið er 2008. London er sokkin í ökkladjúpan sæ vegna manngerðrar hlýnunar á jörðinni. Lögreglumaðurinn Harley Stone er á höttunum eftir dularfullum og allt umlykjandi fjöldamorðingja sem drap samstarfsfélaga hans fyrir nokkrum árum...

Þetta er hluti af söguþræði kvikmyndarinnar Augabragð (Split Second) frá 1992 með Rutger Hauer og Kim Cattrall í hlutverkum. 

Ég get ekki sagt að þetta sé góð mynd. Sagan er heldur þunn, næfurþunn og ratar í algjörar ógöngur í lokin. Ekki var nokkur leið að lifa sig inn í söguna, sama hvað ég reyndi. Þó verð ég að segja að það var gaman að sjá gamla goðið Rutger Hauer vaða um í leðurfrakka með stóra byssu. Kim Cattrall var heldur ekki að trufla neitt með nærveru sinni í hlutverki unnustu Harley Stone.

Augabragð fellur í flokk hrollvekjumynda. Hún átti alls ekki að vera grínmynd. Þó gat ég ekki annað en hlegið að framtíðarsýn handritshöfundarins um að heimurinn yrði sokkinn í sæ 2008. Ég neyðist til að setja þessa framtíðarsýn hans í skjalaskápinn í risastóru skemmunni sem hýsir feilspár í loftslagsmálum.

 

Ferð höfundarins 2. útg. komin út

Ferð höfundarins 2. útgáfa eftir Christopher Vogler er komin út á íslensku.

Það eru 150 bls. af nýju efni í þessari útgáfu, meðal annars greinar um kvikmyndirnar Titanic, Reyfara, Með fullri reisn og Stjörnustríðsbálkinn, og ritgerðir um kaþarsis, póla og Rumputusk eða Hrossabrest eins og hann hét í gamla daga. Rumputuski kemur við sögu í kafla sem heitir „Sögur eru lifandi verur“. Rumputuski hjálpaði, eins og frægt er orðið, stúlku að spinna gull úr stráum svo hún yrði ekki höfðinu styttri. Í laun vildi hann lítilræði; fyrsta barn hennar. Stóð hún við samninginn?

Kaflinn „Viska líkamans“ er einkar áhugaverður. Líffærin bregðast við sögum og þau viðbrögð eru engin látalæti eða misskilningur og síst af öllu „gáfumannsleg“ sem er næsti bær við misskilning eða eitthvað þaðan af verra. Hrollur sem hríslast um líkamann eða kökkur í hálsinum eru óvéfengjanleg skilaboð um að saga sé góð, eða að minnsta kosti áhrifarík.

Bókin er í handhægu kiljuformi og er prýdd fjölda ljósmynda úr kvikmyndum sem varpa ljósi á viðfangsefnið. Kaflarnir eru skreyttir ákaflega fallegum goðsögulegum teikningum eftir listakonuna Michele Montez, en hún lést fyrir aldur fram úr brjóstakrabbameini. Teikningar Michele eru og í ensku útgáfunni.

Eins og margir þekkja er Ferð höfundarins dregin af verkum goðsögufræðingsins Josephs Campbell. Hún sýnir hvaða aðferðum sagnaþulir á borð við Steven Spielberg og George Lucas hafa beitt við að semja sögur, hvernig kvikmyndir þeirra endurspegla goðsögulegan arf sem borist hefur milli kynslóða frá upphafi vega.

Bókin er afar hagnýt þeim sem fást við ritsmíðar og unna góðum sögum og kvikmyndum. Hún afhjúpar hið dulda mynstur sem býr í goðsögunum, mynstur sem varpar ljósi á líkamsbyggingu mannssálarinnar.

Bókin sýnir rithöfundum og kvikmyndagerðarmönnum hvernig söguþráður er byggður upp og við hvaða aðstæður persónur bera grímur stofngerðanna, til dæmis fórnarlambsins eða elskhugans. Tekinn er fjöldi dæma úr kvikmyndum, meðal annars norrænum.

Frá því fyrsta útgáfan kom út 1997, hef ég öðru hvoru frétt af fólki sem tekið hefur ástfóstri við bókina og jafnvel haft hana langtímum saman í pússi sínu eins og farsíma eða húslykla. Það er ánægjulegt. Ég vona svo sannarlega að þessi nýja útgáfa falli í kramið hjá lesendum, ekki síst yngri kynslóðum, og að hún verði til þess að auka lífsskilning og víkka sjóndeildarhring þeirra eins og hún gerði hjá mér þegar ég var yngri og vitlausari.

 

RÚV næsta Netflix?

Nýlega gerðist ég viðskiptavinur Netflix og greiði fyrir þjónustuna fjórtán dali á mánuði. Fyrir þá sem þekkja ekki Netflix, þá er Netflix sjónvarpsstöð og vídeóleiga sem sendir myndir út til viðskiptavina með pósti og yfir internetið. Inni í þessum fjórtán dölum eru tveir diskar á dag og ótakmarkað gláp í gegnum tölvu, Play Station eða sjónvarpið (sé það útbúið móttökutækni).

Netflix hefur slegið í gegn í Bandaríkjunum.

Kunningi minn er með Netflix eins og ég. Sá er þó munurinn á okkur að hann er eingöngu með Netflixið. Ekkert hefðbundið sjónvarp.  Ekki með stöðvar á borð við RÚV, Stöð tvö, ÍNN og Skjá einn. Enga stöð sem mallar daginn út og inn án tillits til þess hvort það henti áhorfendum eða ekki.

Stóra planið á Netflix.

Netflix er einn af boðberum mikilla breytinga sem eru að eiga sér stað. Hefðbundið sjónvarp er barn síns tíma, barn þess tíma þegar eini möguleikinn á miðlun efnis var einhliða. Fyrirtæki sem senda úr efni á hefðbundinn hátt verða að bregðast við nýjum veruleika og hasla sér völl á þessu sviði. Netið er að taka yfir sem miðill efnis. Áhorf á hefðbundið sjónvarp, eins og til dæmis RÚV, fer minnkandi. Enda ekki skrýtið, flestir vilja ráða því sjálfir hvenær þeir horfa.

Nói Albínói á Netflixinu.

Ríkismiðillinn íslenski er í góðri aðstöðu til þess að gerast slíkur miðlari (gæti heitið Rúvflix, borið fram rúhffligs, beygist eins og kornflex. So: rúvflixa). Í safni Rúv er mikið af íslensku efni, útvarps- og sjónvarpsefni, sem myndi án efa njóta vinsælda ef hægt væri að leigja eða kaupa sérstaklega og horfa eða hlusta á yfir net eða af diski.

Umbreyting á Rúv í gagnvirkan miðlara efnis yrði þó að vera gert með samningum um að hlú að íslenskri menningu og tungu, vegna þess að menningarþátturinn er eiginlega eina haldgóða röksemdin fyrir tilverurétti Rúv. Flestir eru sammála um að það er ekki hlutverk ríkisins að sýna sjónvarpsþáttinn „Aðþrengdar eiginkonur“, svo dæmi sé tekið (þótt góðir séu). Það þarf líka að gæta þess sérstaklega að staðið sé við gerða menningarsamninga (en á því virðist vera misbrestur. Það að skrækja íslensku inn á erlent barnaefni er sögð vera íslensk kvikmyndagerð í bókum Rúv).

Úrvalið hjá Netflix er afar gott. Hér eru gamanmyndir frá fjórða áratug síðustu aldar (sem ég er hrifinn af í augnablikinu).

Rúvflix gæti, ef rétt er á málum haldið, orðið vettvangur innlendrar kvikmyndagerðar af öllum tegundum. Framhaldsþætti, stuttmyndir, heimildarmyndir, viðtöl og hvaðeina sem sköpunargáfan getur af sér, mætti sýna á Rúvflixinu. Semja mætti við rétthafa um greiðslu fyrir hvert skipti sem horft/hlustað er á efnið. Með því móti fæst góður mælikvarði á vinsældir og höfundar fá greitt í samræmi við notkun. Enginn þarf að kvarta undan mismunun þegar áhorfendur sjálfir greiða fyrir notkunina, hvort sem það er beint eða með nefskattinum.

Queen Raquela á Netflix. Það má með sanni segja að Netflix sé Íslandsvinur. Að sama skapi er ljóst að Ólafur Jóhannesson kvikmyndagerðarmaður er útrásarvíkingur.

Það setur strik í reikninginn að ríkisfyrirtæki eins og Rúv er í eðli sínu ekki framsækið. Ég tel að það stafi af því að langflestir gera sér grein fyrir að ríkisrekstur á fjölmiðli er óviðeigandi, þótt þeir viðurkenni það ekki opinberlega og það hefur lamandi áhrif svipað og vond samviska. Flestar röksemdirnar fyrir sérstöku ríkisfyrirtæki í fjölmiðlarekstri hafa verið hraktar, einkum síðari ár. Hvort sem það er öryggishlutverk vegna hamfara, þjónusta við landsbyggðina, stuðningur við menningu eða hlutleysi í fréttaflutningi. Netið eitt og sér tryggir öllum greiðan aðgang að fjölmiðli og þar fær menning þjóðarinnar notið sín með sínum kostum og göllum. Líkurnar á því að Rúv gerist Rúvflix verða að teljast frekar litlar.  

Ég myndi taka því fagnandi og jafnvel gerast áskrifandi ef efni úr safni Sjónvarpsins yrði gert aðgengilegt á netinu. Safn sjónvarpsins er nefnilega eins og Borgarbókasafnið sem heldur utan um menningu þjóðarinnar. Munurinn er þó sá að Borgarabókasafnið er aðgengilegt almenningi en Safn sjónvarpsins ekki.